Elmina Erfgoed Strategie
Elmina, Ghana, 2004 - 2006
Opdrachtgevers
Europese Commissie, Dutch Culture
KEEA District Assembly
Partners
Agenda
Participatief ontwerp en uitvoering erfgoedstrategie in voormalige slavenfort aan de Afrikaanse kust
Elmina; Hart van de West-Afrikaanse slavenhandel
Elmina lijkt zomaar een stadje aan de kust van Ghana in West Afrika, maar in de gouden eeuw was dit vissersplaatsje het centrum van de transatlantische slavenhandel. Aanvankelijk kwamen de Europese schepen vooral naar de ‘Goudkust’ voor hout, peper, ivoor en natuurlijk goud, maar tegen het einde van de 17e eeuw ontstond er een nieuw soort handel: de slavenhandel voor de plantages in Amerika. ‘Kasteel St. George 'd Elmina' - gebouwd door de Portugezen, uitgebreid door de Nederlanders - werd een belangrijk distributiepunt voor deze tot slaaf gemaakten, die uit de binnenlanden werden gehaald. Het ‘kasteel’ was hun laatste stopplaats, de kelders van het witgepleisterde bastion fungeerden als tijdelijke gevangenis in afwachting van verscheping door de West Indische Compagnie. Hier werden mannen, vrouwen en kinderen vastgehouden om vervolgens via een gat in de de muur – de zogenaamde ‘Door of No Return’ – als vrachtvoer op schepen te worden geladen om de Atlantische Oceaan over te steken en nooit meer terug te keren.
Het ‘kasteel’ van Elmina is ook het oudste Europese gebouw in sub-Sahara Afrika en werd in 1979 op de UNESCO-werelderfgoedlijst geplaatst als stille getuige van het beruchte slavernijverleden. Het voormalige slavenfort trekt jaarlijks duizenden toeristen, waaronder veel Afro-Amerikanen. Jammer genoeg schoot de stad er niet veel mee op, de toeristen kwamen voor het fort en stapten daarna weer de bus of auto in. En dat was ook goed te begrijpen, in vergelijking met de nabijgelegen Cape Coast, waren de gebouwen in Elmina vervuild en vervallen, liet de kwaliteit van de gidsen te wensen over en waren er ook simpelweg geen plekken om geld uit te geven.
Tienduizenden tot slaaf gemaakten zijn via Elmina vescheept, totdat de Nederlanders in 1814 hun deelname aan de slavenhandel beëindigden. Tegen het einde van de 19e eeuw kwam de kolonie onder Brits bewind en zij verplaatsen het machtscentrum naar Accra. In de jaren die volgden, verlieten velen Elmina. Toen Ghana in 1957 onafhankelijk werd - als eerste land ten zuiden van de Sahara - was de ooit zo belangrijke stad Elmina niet meer dan een vissersplaatsje. Ironisch genoeg is daardoor het historische centrum van de stad nog grotendeels intact.
“Het was geen makkelijk project, want Elmina heeft een zeer complexe geschiedenis, maar de gekozen aanpak werkte. De zwarte hoofdstukken uit het verleden werden erkend met daarbij ruimte om dit ‘gedeeld erfgoed’ op diverse manieren te interpreteren en vervolgens in te zetten om het dagelijks leven van de inwoners van Elmina te verbeteren.”
— Filiberto Ceriani Sebregondi, EU Commissaris in Ghana
Het Elmina Heritage Project
Aan de vooravond van de 300-jarige viering van de diplomatieke betrekkingen tussen Ghana en de Europeanen in 2002 dat de Nederlanders, in samenwerking met de lokale autoriteiten in Elmina de uitdaging aangingen om een ontwikkelingsstrategie voor de historische stad te maken, met het gezamenlijke culturele erfgoed als uitgangspunt.
Door middel van diverse bijeenkomsten werd de lokale bevolking gevraagd om problemen te prioriteren en mogelijke oplossingen voor te stellen. Vissersvrouwen, kerkleiders, hoteleigenaren, schoolmeesters en natuurlijk ook vertegenwoordigers van de Afro-Amerikaanse gemeenschap, iedereen kreeg een stem. Een openbare Town Consultation met als eregasten de Nederlandse kroonprins Willem Alexander en prinses Máxima tijdens hun eerste officiële staatsbezoek, trok een nog breder publiek.
St. George’s Castle: reparatie van de toegangsbrug en de bovenste terrassen
Fort St. Jago: renovatie en landschapsarchitectuur
Opzetten van toeristische voorzieningen in Elmina
Bouw van trappen naar St. Josephs en Java Hill
Revolving fund voor renovatie van 15 historische huizen
Facelift van Nana Kobina Gyan Square
Renovatie van 19e-eeuwse kapel en gemeenschapshuis
Renovatie van Nederlandse begraafplaats en omgeving
Uitbreiding van Katholiek Museum
Renovatie van 4 Asafo-posts
De uitkomst van dit participatieve proces was de Elmina 2015 Strategie, waarbij erfgoed werd ingezet als motor om de lokale economie aan te zwengelen: een ontwikkelingsvisie met daarbij een projectportfolio van zo’n 100 potentiële projecten in afval, visserij, toerisme, gezondheid en onderwijs. De Europese Commissie en Dutch Culture hebben uiteindelijk 10 sleutelprojecten uit de strategie geadopteerd:
Hardware en software
Naast de technische werkzaamheden werd er flink geïnvesteerd in de sociale infrastructuur. Een uitgebreid trainingsprogramma gaf de inwoners van Elmina de kans op nieuwe werkgelegenheid: ambachtslieden, gidsen en horecaondernemers. Tegelijkertijd werd ook de inwoners gevraagd om bij te dragen, in tijd of in geld. Hoewel aanvankelijk aarzelend, omarmden velen het idee en dit zorgde voor lokale betrokkenheid en een fonds voor toekomstig onderhoud van de opgeknapte panden.
Bouwen op het verleden voor een betere toekomst
Het Elmina Heritage Project had een enorme impact, die veel verder ging dan de 10 speerpuntprojecten. Het project heeft het stadje stevig op de toeristische kaart gezet én hoger op de politieke agenda; het zorgde ook voor momentum en bracht nieuwe publieke en private investeringen naar de stad.
Infrastructuur - De kustweg werd vernieuwd, waardoor de reistijd van Accra van vier naar drie uur werd teruggebracht en basisvoorzieningen zoals water, elektriciteit, openbaar vervoer en telefoon kregen een upgrade. Maar het belangrijkste was een project waar al jaren voor was gelobbyd, maar nu eindelijk werd gerealiseerd: het uitbaggeren van de lagune naast het kasteel én de aanleg van een nieuwe brug.
Werkgelegenheid - Meer dan 10 verschillende Ghanese bedrijven en consultants werden ingehuurd. Op het hoogtepunt van het project werkten er maar liefst 500 mensen op de verschillende bouwlocaties in de stad, waarvan velen met lokale arbeiders. De renovatieprojecten boden inwoners ook de mogelijkheid zich te bekwamen in de restauratietechnieken van historische gebouwen. Zo werden ook traditionele bouwtechnieken nieuw leven ingeblazen.
Nieuwe ondernemers - De toename van het aantal bezoekers bracht een aantal nieuwe bars/restaurants en ook andere ondernemers ontdekten kansen in Elmina, waaronder een nieuwe Chinese/Ghanese visverwerkingsfabriek die werkgelegenheid bood aan meer dan 150 Elminians.
Milieubewustzijn - Door de voorbeeldprojecten begonnen mensen beter te zorgen voor hun omgeving. Langzaam maar zeker werd Elmina een schonere en gezondere plek om te wonen, werken en spelen.
Eindproduct
Bekijk het boek Elmina: building on the past to create a better future door KIT Publishers
